Op de ruige Shumagin Islands bij Alaska is geen fruitboom te bekennen. En toch hangt er een zware lucht van frisse citroen en mandarijn.

Die is afkomstig van een kolonie lonkende kuifalken: de mannetjes produceren een citrusgeur om vrouwtjes aan te trekken. En uit een recente publicatie in Behavioral Ecology blijkt dat het de kracht van deze citrusgeur is en de omvang van hun kuif die er echt toe doet.

Wetenschappers weten al lang dat kuifalken met een grotere kuif, een stel veren op hun kop die naar voren krullen, seksueel aantrekkelijker worden gevonden door vrouwtjes. Maar in tegenstelling tot een mooie paringsdans of indrukwekkend gezang, kost deze vorm van versiering weinig energie. Daardoor is het geen betrouwbare maatstaf voor vrouwtjes die op zoek zijn naar een geschikt mannetje.

Wetenschappers vermoedden dat er ook iets anders moest zijn wat deze exemplaren met een grotere tooi zo aantrekkelijk maakt.

Misschien is het hun geur, dacht hoofdonderzoeker Hector Douglas, een onafhankelijke marien bioloog. “De citrusgeur is heel heftig,” vertelt hij. “Ik ken geen andere vogels die zo sterk ruiken.”

Maar toen hij met zijn onderzoek begon in 2002, was alleen al het idee dat vogels geurzin hadden revolutionair, laat staan de hypothese dat hun luchtje als maatstaf voor fitheid zou kunnen dienen. En dus ging Douglas op onderzoek uit.

Die zomer ving hij tientallen kuifalken op de Shumagin Islands. Hij plaatste ze een voor een in een speciale ruimte waarin hun geur kon worden gekwantificeerd.

Er werd een stroom gezuiverde lucht langs de vogels geblazen, waardoor de vluchtige moleculen die het aroma voortbrengen, konden worden opgepikt. Daarna werd de lucht gefilterd en geanalyseerd. Deze organische bestanddelen, aldehyden genoemd, komen ook voor in de schil van citrusvruchten, en in beroemde parfums zoals Chanel No. 5.

Voordat de vogels uiteindelijk weer werden vrijgelaten, onderzocht Douglas ook hun fitheid, via het stresshormoon corticosteron, het cortisol voor vogels. Hoe sneller de vogels het hormoon kunnen produceren, hoe beter hun fysieke conditie is.

Eenmaal terug op het vasteland werden de onderzoeksresultaten geanalyseerd en Douglas vertelt dat er een verrassend patroon te zien bleek: vogels met grotere kuiven produceerden ook meer citrusgeur, wat erop wijst dat de geur aantrekkelijk is voor vrouwtjes. “Er gebeurde iets in de evolutie waardoor de productie van deze chemicaliën gunstig is,” stelt hij.

En dat was niet het enige. Kuifalken met een sterkere geur bleken ook sneller corticosteron te produceren, een bewijs dat het vermogen van de vogels om het luchtje af te scheiden gelinkt is aan hun fysieke vermogens, en dus hun fitheid.

“Deze vogels moeten kilometers opstijgen uit zee en vervolgens moeten ze zien te ontkomen aan adelaars en slechtvalken om bij hun nest te komen,” aldus Douglas, die zijn onderzoek dit jaar uiteindelijk publiceerde.
Een grotere fitheid levert waarschijnlijk grotere broedsels op, met een betere overlevingskans, vermoedt hij. Die theorie heeft hij niet verder onderzocht.

Therésa Jones, een biologe aan de Australische University of Melbourne die niet betrokken was bij het onderzoek, vergelijkt de geurproductie van de mannetjesvogels met een “statussymbool.”

“Het is een interessant symbool, omdat de productie ervan energie kost,” vertelt ze. Wat dat betreft lijkt het op de energie die mannetjesvogels steken in uitgebreid baltsgedrag en gezang.

“Het produceren van zo'n luchtje is overdaad,” zegt Douglas instemmend. “De mannetjes die die geur afscheiden, zeggen eigenlijk ‘Hier ben ik toe in staat, ondanks het feit dat dit me extra energie kost.’”

Maar deze magische muskus is niet alleen onweerstaanbaar voor vrouwtjes, het luchtje zorgt er ook voor dat de mannetjes gezond blijven.
De geur, die wordt afgescheiden via de veren in de nek van de mannetjes, kan ongedierte dat bloed opzuigt, zoals luizen, muggen en teken, verdoven of verlammen. En op de Shumagin Islands is dat een groot voordeel. Douglas zag soms wel tien teken per uur tegen zijn broekspijp opkruipen.

Denk je erover zelf een citrusluchtje te gaan gebruiken? Het is nog niet bekend of het succes oplevert bij mannen of vrouwen. Maar als je het toch op wilt doen, moet je misschien uit de buurt van het Alaska-schiereiland blijven. Voor je het weet, heb je de verkeerde achter je aan.
Foto