Het is een panda, maar hij eet geen bamboe en hij komt uit Bulgarije. Het lijkt het begin van een raadseltje als opstapje naar een flauwe mop. Maar het is wetenschappelijke ernst in het kielzog van nieuw onderzoek van uit een museumkelder opgediepte tanden van een mysterieus dier.

Het begon allemaal met een opmerkelijke vondst in het Nationaal Museum voor Natuurwetenschappen in de Bulgaarse hoofdstad Sofia. Dat is, voor een goed begrip, geen obscure tentoonstellingsruimte in een achterafstraatje, maar een meer dan een eeuw oude onderzoeksinstelling die geldt als de oudste in de Balkan en in het bezit van de rijkste collectie in het vakgebied in de regio. Ergens diep verborgen in een kelder stuitte professor Nikolai Spassov, specialist in de gewervelde zoölogie, op twee gefossiliseerde tanden die er sinds de late jaren 70 van de vorige eeuw stof lagen te vergaren. Al even oude archiefgegevens leerden hem dat de bovenste vierde premolaar en de bovenste hoektand oorspronkelijk gecatalogeerd waren door een paleontoloog, Ivan Nikolov.

‘Veel meer dan een vervaagd met de hand geschreven label was er verder niet’, stelt prof. Spassov. ‘Het heeft me jaren gekost om te achterhalen hoe oud de tanden waren en waar ze precies gevonden waren. Daarna duurde het nog een hele tijd voor ik begreep dat het om fossiele resten van een tot nog toe onbekende reuzenpanda ging.’ Een nieuwe soort die hij vervolgens vernoemde naar de paleontoloog die de tanden ontdekte: Agriarctos nikolovi.

Waarom beschouwt Spassov de A. nikolovi als een nieuwe soort? Het dier moet, kort samengevat, zes miljoen jaar geleden in bosrijke moerasgebieden hebben geleefd, op een grotendeels vegetarisch dieet. De A. nikolovi moet zich, meer in het bijzonder, gevoed hebben met zacht plantenmateriaal. Dus niet of toch zeker niet altijd en alleen met bamboe. De punten van de fossieltanden lijken namelijk niet sterk genoeg om de harde houtstengels van die plant te pletten. Wat ons bijna automatisch bij de meest tot de verbeelding sprekende vraag brengt: wat is het evolutionaire verband met de Chinese panda? Een punt van gelijkenis is alvast het formaat van de tanden, en bij uitbreiding een vermoeden van een vergelijkbare of misschien iets kleinere lichaamsomvang. Maar het zou te kort door de bocht zijn daaruit een rechtstreeks voorvaderlijk verband te concluderen. Het gaat veeleer om (verre) verwantschap.

Co-auteur van de studie Qigao Jiangzuo, gespecialiseerd researcher aan de universiteit van Peking, dook in de evolutionaire stamboom van de A. nikolovi. Hij vat het zo samen: ‘Hij behoort tot de Ailuropodinae, een onderfamilie van de beren waarvan nog slechts één overlevende bestaat: de reuzenpanda, die vandaag inderdaad enkel en alleen in centraal-China leeft. Vroeger vond je de familie echter in heel Europa en Azië. In onze studie reiken we twee potentiële paden aan rond de verspreiding van de Ailuropodinae. Eén mogelijk evolutionair traject is dat zij vanuit Azië gekomen zijn en in Europa geculmineerd zijn in de A. nikolovi.’

Zijn confrater Spassov lijkt veeleer overtuigd van de tweede hypothese: ‘Paleontologische data geven aan dat de oudste leden van deze berenfamilie in Europa aangetroffen zijn. Dit kan erop wijzen dat ze zich in Europa ontwikkeld heeft, dan naar Azië is uitgezwermd, waar de voorvaderen van een andere genus, de Ailurarctos (een ‘kat-beer’) zich ontwikkelden. Deze vroege panda’s zouden dan later geëvolueerd kunnen zijn tot de ‘moderne’ reuzenpanda.’

Kortom, besluit Spassov: ‘Dit onderzoek bewijst ook hoe weinig we nog altijd weten over de natuur in oertijden en hoe historische ontdekkingen in de paleontologie nieuwe vragen blijven oproepen.’
Schilderij