Legpuzzelen is populairder dan ooit. Dat blijkt wel uit de massale belangstelling voor de Nederlandse Kampioenschappen, die vandaag worden gehouden in Roelofarendsveen. Vandaag strijden 290 puzzelaars in drie categorieën om de nationale titel. Sien Braat (20) uit Bladel verdedigt samen met haar zus haar titel: "Het wordt spannend, toch is het ook óntspannend."

Het NK Legpuzzelen in Roelofarendsveen begon in 2017 nog lokaal met een paar enthousiaste amateurs, zegt organisator René van der Zwet. En nu, nog geen tien jaar later, zijn er verspreid door het hele land 15 voorrondes nodig om de 3600 puzzelaars terug te brengen tot 290 finalisten.

"Toen ik ermee begon, kon ik ook niet vermoeden dat er zóveel belangstelling zou zijn", zegt Van der Zwet nu. "De populariteit van puzzelen is enorm toegenomen de afgelopen jaren."

Hij heeft een webshop waarin hij legpuzzels verkoopt en zag de verkoop ervan explosief toenemen tijdens de coronapandemie. "Dat gaf een gigantische boost. Maar wat opvallend is, is dat de verkoop daarna helemaal niet is teruggelopen, maar juist is blijven groeien. Mensen vinden het heerlijk, het is een andere manier van ontspannen dan met beeldschermen en zo. Je gaat vaak zo in de puzzel op dat je ongemerkt de koffie koud laat worden."

De aanmeldingen voor het NK stijgen dus al even explosief. Hij presenteert de voorrondes persoonlijk, en ziet dan teams van allerlei pluimage: vriendinnengroepjes, gezinnen, studentenclubs, familieleden van drie of vier generaties... "Ongeveer 70 procent is er puur voor de ontspanning, om een gezellige avond te hebben met vrienden en familie. Ongeveer 30 procent neemt het serieuzer en is echt competitief met puzzelen bezig."

Sien Braat (gisteren 20 jaar geworden) valt in die laatste categorie: vorig jaar werd ze samen met haar zus Teun Nederlands kampioen in de categorie duo's. Aan de categorie solo deed ze niet mee, maar in de derde discipline op het NK, namelijk teams, speelt ze met haar zus en hun ouders. "Vorig jaar werden we als gezin nipt tweede, we eindigden maar 7 seconden achter de kampioenen."

Lachend vervolgt ze: "Balen natuurlijk, hopelijk kunnen we tijdens deze editie revanche nemen."

Puzzelen is voor haar vooral ontspanning, zegt ze: "Sinds ik het wedstrijdpuzzelen heb ontdekt, gaat het natuurlijk vaker om de snelheid. Tijdens het NK komt er wel wat spanning bij kijken, ook omdat er opeens journalisten en toeschouwers bovenop staan. Maar omdat je zo totaal gefocust bent op één ding, werkt het nog steeds ontspannend. Misschien gek, maar zo werkt het. Je vergeet alles, alleen de puzzel telt. Het blijft ontspanning."

In het gezin kwamen er vroeger al geregeld puzzels op tafel, met kerst en in de donkere maanden vooral, waar ze zich dan met z'n vieren over bogen. Zo ontstond, eigenlijk zonder het zo af te spreken, vanzelf een dynamiek waarin iedereen een eigen specialiteit heeft. Subtiele gebaren of geluidjes zijn genoeg om elkaar aan te sturen.

"Mijn zus Teun is goed met de kantjes", vertelt Sien. "Mijn moeder is het beste in poppetjes. Ik buig me meestal over de grotere objecten."

En de vader? "Die, ehm, is goed met het omdraaien en aangeven van stukjes." Een soort knecht dus? Lachend: "Nou, een hele goeie knecht dan."

Voor de organisatie van het toernooi werkt Van der Zwet samen met Koninklijke Jumbo, de uitgever van spellen. Die is de licentiehouders van de bekendste puzzeltekenaar van Nederland, Jan van Haasteren. Die is inmiddels 89 jaar oud, maar heeft hoogstpersoonlijk speciaal voor het kampioenschap de puzzel getekend waar de solisten zich over moeten buigen.

"Een mooie eer", zegt Van der Zwet. "Van Haasteren zal overigens ook persoonlijk aanwezig zijn, want de Jan van Haasteren Fandag wordt tegelijk gehouden met het NK."

Overigens is de teamnaam van het gezin Braat een eerbetoon aan hem: 'Jan we hebben Haast'. De naam van het zussenduo is bijna identiek, met toevoeging van één woord: 'Jan we hebben echt Haast.'

De 48 deelnemende teams moeten een puzzel van 1000 stukjes leggen die getekend is door Dick Heins, ook een bekende in het wereldje. "En de puzzel die de duo's voor hun kiezen krijgen, is een bijzondere", vertelt Van der Zwet. "Het is een tekening uit 1979, waarvan niemand het bestaan kende. Die is onlangs herontdekt. Het is dus een oldtimer onder de puzzels."

De puzzels van de solisten bestaan uit 500 stukjes, die van de duo's en teams zijn 1000 stukjes. Het record voor die eerste groep ligt op 28 minuten; dat van duo's 52 minuten en van de teams 42. In de ochtend staan de wedstrijden bij de solo's en de duo's op het programma, de middag komen de teams in actie.

Volgens regerend kampioen Sien Braat is het eerste wat ze doet 'de tekening heel goed in je opnemen'. Ze zegt 'een soort fotografisch geheugen' te hebben, waardoor ze tijdens het leggen nauwelijks nog naar de tekening op de doos hoeft te kijken. "We schudden de zak leeg, en tijdens het omdraaien van de stukjes begin je eigenlijk al met ordenen. Op kleuren, schaduwen, andere kenmerken."

Welke kansen ze dit jaar maken? Weinig over te zeggen. Omdat puzzelen op wedstrijdniveau nog zo jong is, komen er elk jaar nieuwe teams bij die verrassend goed zijn - soms tot hun eigen verrassing. Sien en Teun deden vorig jaar ook voor het eerst mee, en werden dus prompt kampioen. Voor oefenen is dit jaar weinig tijd geweest, want ze studeert tegenwoordig in het Belgische Genk, waar ze ook op kamers woont. "We zullen zien", zegt ze. "We gaan proberen te winnen."

De puzzels van Van Haasteren hebben vaak elementen die vaak, zo niet altijd terugkeren, zegt Van der Zwet. "Een zelfportret. Een politieagent. Een belastinginspecteur. Een schoonmoeder en een schoonvader. Sinterklaas. Een haaienvin ook. En een man met een geleidehond - dat is een vriend van hem die bijna altijd op de tekening staat."

Overigens zijn er geen prijzen te winnen. "Of, nou ja", zegt Van der Zwet, "de winnaars wacht eeuwige roem. Maar het gaat er de meeste mensen toch vooral om gewoon een leuke dag te hebben."