Niet warmer, maar wellicht juist een kouder Nederland. Dat is een nieuw scenario dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in alle stilte laat onderzoeken. Een werkgroep met experts van de TU Delft, kennisinstituut Deltares en het KNMI brengt de gevolgen van een koeler klimaat in Nederland nu in kaart.

"Met de kennis van nu is het meest waarschijnlijke scenario nog steeds dat het warmer gaat worden. Alleen is dit een nieuw inzicht dat we niet kunnen negeren", zegt Deltacommissaris Co Verdaas die de werkgroep leidt. Een inzicht met verstrekkende gevolgen. Omdat de veiligheid van waterland Nederland mogelijk in het geding is, leidt de Deltacommissaris de werkgroep.

Door de uitstoot van broeikasgassen warmt de aarde op en ook voor Nederland betekent dat hogere temperaturen. Dat is al decennia de boodschap van klimaatwetenschappers. Maar inmiddels is er ook een scenario waarin het de komende decennia juist kouder kan worden. Dat heeft alles te maken met veranderingen in de Atlantische Golfstroom.

Dat zit zo: de Atlantische Golfstroom is onderdeel van een wereldwijd systeem zeestromen die een belangrijke rol spelen bij het beïnvloeden van de temperatuur op land. Dat systeem, genaamd de Atlantische Meridionale Overturning Circulatie (AMOC) transporteert als een soort lopende band warm water vanuit de oceanen rond de evenaar naar Noordwest-Europa. Daarom heeft Nederland bijvoorbeeld een veel milder klimaat dan Canada, dat op dezelfde breedtegraad ligt.

Het is al langer bekend dat de opwarming van de aarde invloed heeft op dit complexe transportsysteem. De kans dat de Atlantische Golfstroom als gevolg hiervan geheel zou stilvallen, werd lange tijd als zeer klein ingeschat. Maar de laatste jaren tonen nieuwe klimaatmodellen wel degelijk dat scenario.

Metingen in zee duiden erop dat de Golfstroom al afzwakt. Al zijn er ook studies die concluderen dat het volledig stilvallen van de AMOC in deze eeuw nog geen uitgemaakte zaak is.

"We weten niet zeker of het gaat gebeuren, dat is waar", zegt KNMI-oceanograaf Sybren Drijfhout. Hij doet al dertig jaar onderzoek naar de Golfstroom en hield onlangs een presentatie op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. "We zijn bezorgd omdat we vijf jaar geleden dachten dat dit een onwaarschijnlijk rampenscenario was. Maar met de nieuwste klimaatmodellen zien we opeens dat de kans echt een stuk groter is."

Minister Barry Madlener is nog niet op de hoogte gesteld van de gesprekken met onderzoekers "omdat het gaat om uitzoekwerk dat nog loopt", laat een woordvoerder weten. "Het ministerie vindt het belangrijk om dergelijke signalen met de mogelijke impact voor Nederland goed in beeld te hebben. De Deltacommissaris vindt dat ook, daarom trekken we samen op."

Mocht de Atlantische Golfstoom daadwerkelijk stilvallen, dan leidt dat tot een radicaal ander klimaat in Nederland en in Noordwest-Europa. Het zou leiden tot meer droogte, zwaardere stormen, dalende landbouwopbrengsten en een nog hogere zeespiegelstijging.

De eerste gevolgen zouden binnen tien tot twintig jaar al merkbaar kunnen zijn, zegt Drijfhout. "De stap naar maatregelen is nog niet gezet, maar we moeten nu al kijken naar zeewering, landbouw en droogteproblematiek."

Dat Nederland juist kouder kan worden, is na decennia van berichten over een warmer klimaat best een ingewikkelde boodschap, erkent ook Deltacommissaris Verdaas. "De bandbreedte van onzekerheden is gewoon groot en dit is een van de mogelijke opties. Leuker kan ik het niet maken, maar we hebben ons daartoe te verhouden."

En denken dat de mogelijke afkoeling de opwarming opheft, met wellicht weer kans op een jaarlijkse Elfstedentocht, is volgens de Deltacommissaris te beperkt. "Als je de andere effecten, ook in de rest van de wereld, op waarde schat, zal het echt minder gezellig worden", zegt hij.

Als dit scenario uitkomt, zullen ook elders in de wereld, zoals in Azië en India, de regenpatronen veranderen. De werkgroep zoekt daarom uit "wat we weten, wat er nog in onderzoek is en wat we te doen hebben op de korte en lange termijn", zegt Verdaas.

Kan het stilvallen van de Golfstroom nog worden voorkomen? "We weten niet of we het kunnen terugdraaien", zegt oceanograaf Drijfhout. "Maar met meer CO2 en broeikasgassen neemt de kans wel toe dat dit scenario uitkomt."

Er lopen nog andere onderzoeken die een gedetailleerder beeld moeten geven van de gevolgen van een stilvallende Golfstroom op de temperatuur, neerslag en zeespiegelstijging. Die publicaties worden de komende maanden verwacht.